نقش سبک فرماندهی نظامی در عملیات تاثیرمحور علیه تهدیدات نوپای نظامی مطالعه موردی : قرارگاه‌های منطقه‌ای و قرارگاه‌های تاکتیکی لشکر نزاجا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشکده فرماندهی و ستاد آجا

چکیده

هدف این پژوهش مطالعه موردی نقش سبک فرماندهی نظامی از دیدگاه امیر شهید سپهبد صیاد شیرازی( تصمیم­گیری، طرح­ریزی وبرنامه­ریزی، سازماندهی، هماهنگی و کنترل و انگیزه و ابتکار) در عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی می­باشد. روش پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل فرماندهان قرارگاه­های منطقه­ای نزاجا در سال 1397 می­باشد. با توجه به اینکه تعداد قرارگاه­های منطقه­ای و تاکتیکی محدود بوده و لذا تعداد جامعه آماری با حجم نمونه برابر است. در این پژوهش برای جمع­آوری داده­ها از دو پرسشنامه­ی سبک فرماندهی نظامی و عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی استفاده شد. بررسی رابطه متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی از آزمون کولموگروف–اسمیرنوف و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. بعد از انجام آزمون فوق و در سطح معنی­داری 5/0 صحت فرضیه­های پژوهش مورد تائید قرار گرفت و مشخص شد که مولفه­های سبک فرماندهی نظامی در عملیات تاثیر محور تاثیر علیه تهدیدات نوپای نظامی مستقیم دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of military command style in impact-oriented operations against emerging military threats Case study: Regional bases and tactical bases of Lashkar-e-Nezaja

نویسندگان [English]

  • Hatam Seyfi
  • Bahram Rezaei
Faculty member of AJA Command and Staff College
چکیده [English]

The purpose of this study is a case study of the role of military command style from the perspective of Amir Shahid General Sayad Shirazi (decision making, planning and planning, organization, coordination and control, motivation and initiative) in impact-oriented operations against emerging military threats. The research method is descriptive and correlational. The statistical population includes the commanders of Nezaja regional camps in 1397. Due to the fact that the number of regional and tactical bases is limited and therefore the number of statistical population is equal to the sample size. In this study, two questionnaires of military command style and impact-based operations against emerging military threats were used to collect data. The Kolmogorov-Smirnov test and Pearson correlation coefficient were used to investigate the relationship between independent variables and the dependent variable of impact-based operations against emerging military threats. After performing the above test and at a significance level of 0.5, the accuracy of the research hypotheses was confirmed and it was found that the components of military command style in impact-based operations have an impact against emerging direct military threats.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Impact-oriented operations
  • military command style
  • emerging military threats

مقدمه

عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی تنها بخشی از یک تصویر بسیار بزرگ­تر است که با ماهیت در حال تغییر جنگ، سروکار دارد. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کمونیسم جهانی تهدیدها و چالش­های جدیدی پدید آمده­اند. تکنیک­های مدرن مدیریت اطلاعات ما را قادر به انقلاب در امور نظامی و ارتباط حسگر به سلاح ساخته­اند. استفاده برتر از اطلاعات ضروری است، همان­گونه که ارتباط بین تمامی مولفه­های نیرو در یک مجموعه­ی کلی نیز چنین است. استراتژی دوران صنعتی، یعنی انبوه نیرو در مقابل انبوه نیرو، دیگر قابل انجام نیست. نیروهای نظامی در ماموریت­هایی شرکت خواهند کرد که با صرف جنگیدن تفاوت دارند. این نوع عملیات نظامی ائتلاف محور به نحو فزاینده­ای به یک هنجارتبدیل شده است، ولی ماهیت موقت ائتلاف، مشکلاتی را به وجود می­آورد که در ساختار نیروی ناهمتراز که دارای یک ملیت واحد است وجود ندارند. به­کارگیری نیروی نظامی در دهه­ی آینده نیز در کنار متحدان یا شرکای ائتلافی انجام خواهد شد. بسیاری از این موضوع واهمه دارند که عملیات نظامی غیرجنگی ممکن است باعث محدودیت تعداد واحدهای رزمی و طبیعتاً تضعیف توانایی­ها و آمادگی­های موجود شود. این تنها یکی از تهدیدهایی است که بسیاری از نیروهای نظامی با آن دست به گریبان هستند. به علت فشاری که بر بودجه­های نظامی در اروپا وجود دارد، نوعی شکاف در قابلیت­های نظامی آمریکا وکشورهای اروپائی عضو ناتو در این دهه در حال شکل­گیری است. این موضوع بخت کشورهای اروپائی برای دستیابی به نیرویی نظامی که قادر به ایجاد تاثیرات انبوه بدون انبوه سازی نیرو باشد را محدود می­کند، چون لازمه­ی این کار حرکت از جنگ سکو محور به جنگ شبکه محور، به منظور متلاشی کردن سریع اراده و انسجام دشمن است. احتمالاً بزرگ­ترین عدم توازن­های در حال شکل­گیری در زمینه­ی قدرت آتش عمیق، توانائی همزمان سازی مانور، و حفاظت از نیرو خواهد بود. این شکاف در حال شکل­گیری باید پر شود، چون تنها توانائی­های متوازن باعث هم افزایی شده و گزینه­های متعددی را در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می­دهد. ترکیبی از رزم و مانور دقیق منجر به تشکیل نیروهایی با مزیت­های متوازن و کامل می­شود. هدف چنین توازنی دستیابی سریع به اهداف استراتژیک با حداقل هزینه از طریق ایجاد تاثیرات سرنوشت ساز است. این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است، چون مشخصه­ی جنگ آینده، دستیابی به اهداف روانی، دستورهای ماموریت گونه[1]،کاهش وابستگی به حمایت لجستیکی و تاکید بر مانور است. (زد، جوباگی، سهراب سوری، 1385)

دشمنی که در جنگ­های آینده با او روبه­رو خواهیم بود احتمالاً تقسیم شده، شامل گروه­های کوچک و مهاجم خواهد بود و به صورت شبکه­هایی در فراسوی مرزهای ملی عمل خواهد کرد. ارتباط بین جنگ و جنایت افزایش خواهد یافت و تمایز بین اهداف غیر نظامی و نظامی به تدریج فرسایش یافته و ممکن است به طور کامل حذف شود.قسمت اعظم فضای جنگ در مناطق شهری همراه با پیچیدگی و شقاوت بی­سابقه خواهد بود. برای مقابله با این چالش­ها، کانون توجه اطلاعات باید الگوهای فرهنگی و اجتماعی باشد تا به کسب آگاهی موقعیتی برتر کمک کند.( حیدری، 1392، 112)

سبک فرماندهی از دیدگاه شهید صیاد شیرازی به پنج بخش ، تصمیم گیری، طراحی و برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی و کنترل، ایجاد انگیزه و ابتکار تقسیم می­شود. در بخش اول ضمن تعریف تصمیم­گیری، ویژگی­های فرمانده که منجر به تصمیمات موفق در شرایط جنگ می­شود  مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش دوم به مفهوم طراحی و برنامه­ریزی فرمانده در صحنه نبرد و در بخش سوم مفهوم سازماندهی و نحوه عملکرد فرماندهان در سازماندهی افراد تحت امر خود، قسمت چهارم هماهنگی و کنترل در شرایط جنگی مورد بررسی قرار گرفته و در بخش پنجم نیز انگیزه و ابتکار فرماندهان در صحنه نبرد عملیات تاثیر محور اشاره می شود. ( حسینی، 1391، 89)

مبانی نظری

در این پژوهش بر مبنای ادبیات بیان شده فرآیند سبک فرماندهی، متغیر مستقل ( تصمیم­گیری،  سازماندهی،) و عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی متغیر وابسته در نظر خواهد گرفته شد.

تعاریف عملیات تاثیر محور

عملیات تاثیر محور روشی برای طرح­ریزی، اجرا و ارزیابی اقدامات طراحی شده برای رسیدن به نتایج مورد نظر به منظور دستیابی به نتایج مطلوب در حوزه­ی امنیت ملی است.( کرامت­زاده، 1388، 4)

فرآیند کسب یک نتیجه یا تاثیر استراتژیک مطلوب بر دشمن از طریق کاربرد هم­افزا و تجمعی انواع قابلیت­های نظامی و غیرنظامی در تمام سطوح نبرد. عملیات تاثیر محور بیانگر رویکرد یا شیوه­ی تفکری است برای طرح­ریزی، اجرا و ارزیابی عملیات نظامی، با تاکید بیشتر برای نتایج اقدامات نظامی و نیز توجیه نحوه­ی پیدایش آن نتایج و توجه کمتر به صرف اجرای آتش، حجم مهمات مورد استفاده و منابع مادی تخصیص یافته هدف نهائی عملیات تاثیر محور، یافتن راهی است که از طریق اقدامات مناسب بتوان رفتار دشمن را تغییر داد ( محمدی نجم،1387،189)

عملیات تاثیر محور به عنوان فرآیندی برای دستیابی به نتیجه یا تاثیر استراتژیک مطلوب بر دشمن از طریق کاربرد   هم­افزا و جمعی انواع قابلیت­های ملی در تمام سطوح نبرد تعریف می­شوند.. ( زد جوباگی، سوری،1385،60)

ریشه­های عملیات تاثیر محور

جان واردن کسی بود که شالوده­ی عملیات تاثیر محور را با ترسیم دشمن به عنوان یک سیستم و جنگ­های آینده را به عنوان جنگ موازی پایه­ریزی کرد. به اعتقاد او، برتری فناورانه به آمریکا امکان خواهد داد به صورت همزمان به اهداف متعدد حیاتی در سطحی استراتژیک حمله کند و به این ترتیب سیستم دشمن را بدون این­که امکان واکنش به موقع داشته باشد منهدم سازد. دپتولا[2] مفهوم جنگ موازی را با بیان این­که اعمال سریع قدرت، بهتر از حضور نیرو باعث دستیابی به اهداف می­شود، گسترش داد. به نظر او فناوری کاربرد و لزوم استفاده از نیروهای زمینی را کاهش داده است.

فرآیند طرح­ریزی عملیات تاثیر محور

فرآیند طرح­ریزی عملیات تاثیر محور به صورت چرخه­ای از طرح­ریزی و اجرای دائمی و تکراری تصور می­شود که دارای پنج مرحله است:

  • آگاهی کافی از ماهیت دشمن، محیط و قابلیت­های خودی با انجام برآورد خالص عملیاتی
  • بیان تاثیرات مطلوب مورد نیاز به شکل یک دستور ماموریتی برای شکستن انسجام دشمن و تغییر دادن رفتار او
  • تعیین و کاربرد عناصر قدرت ملی (دیپلماتیک، اطلاعاتی، نظامی و اقتصادی ) که بیشترین تاثیر را در دستیابی به تاثیرات مطلوب خواهد داشت.
  • اجرای فرآیند برآورد مستمر و جامع برای سنجش و ارزیابی اثر تاثیرات به وجود آمده.
  • تصمیم­گیری در مورد راه­هایی که فرمانده می­تواند راه­کار جاری را به منظور رسیدن به حالت نهائی مطلوب تطبیق دهد یا تعدیل کند.

مشخصه­ای که طرح­ریزی تاثیر محور را از طرح­ریزی هدف محور سنتی متمایز می­کند عبارتست از آگاهی وسیع­تر و عمیق­تر نسبت به دشمن از طریق کنار هم قرار دادن اطلاعاتی که از منابع مختلف به دست آمده است. یک تیم شبکه­ای و توزیع شده از کاشناسان فرهنگی، رفتاری، فنی، اقتصادی، سیاسی و نظامی این آگاهی را از طریق تحلیل پیچیده­ی سیستم­ها به دست می­آورند. عملیات تاثیر محور گامی فراتر از اقداماتی است که به کسب یک هدف منجر می­شود.

عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی

عملیات تاثیر محور یعنی اثر گذاشتن بر تفکر و رفتار دشمن، و نه صرفاً شکست دادن نیروهای او. عملیات تاثیر محور نه صرفاً یک نبرد تاکتیکی است و نه اختصاصاً دارای ماهیتی نظامی، بلکه در برگیرنده­ی طیف کاملی از اعمال سیاسی، اقتصادی و نظامی است که یک کشور ممکن است برای شکل دادن به رفتار دشمن به آن­ها مبادرت ورزد. استراتژی تاثیر محور وادار کردن دشمن به انجام خواست ماست. عملیات تاثیر محور وسعت دید و انعطاف­پذیری چشم­گیری به ما    می­دهد. این تدبیر به عملیات نظامی در زمان صلح، بحران و جنگ در چارچوب یک تلاش ملی، سیاسی، اقتصادی و نظامی و منسجم نگاه می­کند.

تدبیر عملیات تاثیر محور یا به اختصارEBO [3]، شکل جدیدی از به­کارگیری نیروست که در ابتدای   سال­های دهه­­ی 1990 مطرح گردید. قبل و طی قرن بیستم بیشتر درگیری­های نظامی بین نیروهای متخاصمی رخ داد که سعی داشتند یکدیگر را در میدان نبرد نابود کنند. این هدف که مبتنی بر دو استراتژی غالب آن زمان، یعنی نابودی و فرسایش، بود منجر به جنگ­های خونین و طولانی شد. این طرز تفکر تخریب محور به تدریج در اثر سبعیت روزافزون نبردها در قرن بیستم تغییر کرد.( زد جوباگی، سوری، 1385،63)

سقوط اتحاد جماهیر شوروی همراه با فروپاشی پیمان ورشو به 50 سال جنگ سرد پایان داد. این دگرگونی مهم باعث تغییرات فراگیری در شیوه­های جنگیدن شد. شیوه­های جدید تفکر و شیوه­های جدید جنگیدن در آمریکا برای مقابله با طیف وسیعی از دشمنان غیر قابل پیش­بینی و مخالف با نظم جهانی موجود شکل گرفته است. برای مقابله با چالش­های آینده باید تمام ابزارهای قدرت ملی را برای کاستن یا مهار کردن منابع بالقوه تهدید از راه ارعاب دائمی و موثر به­کار گرفت.از زمان جنگ دوم خلیج­فارس در سال 1991 نیروی هوائی آمریکا در همه­ی عملیات­های نظامی بر اساس تدبیر عملیاتی تاثیر محور و با تاکید بر اهداف استراتژیک، به­کار گرفته شده است. جنگیدن در چارچوب عملیات تاثیر محور به ما امکان می­دهد در مورد شیوه­های غیر از تخریب صرف نیروهای دشمن فکر کنیم. عملیات تاثیر محور به معنی رسیدن به هدف از طریق دستیابی به تاثیراتی است که به دنبال آن­ها هستیم. این تغییر فکری باعث آزاد شدن منابع و به حداقل رسیدن میزان خسارات و تلفات جانی می­شود. عملیات تاثیر محور یک سکوی پرش عالی برای رسیدن به اهداف و مقاصد امنیتیبه شیوه­­ای منسجم و یک­دست از طریق ارتباط دادن بهتر ارکان امنیت به یکدیگر است.

ابعاد عملیات تاثیر محور

اگر مفهوم عملیات تاثیر محور جدید نیست، چه چیزی تغییر کرده که آن را از راهبرد سازی سنتی متفاوت کرده است؟ یک استدلال این است که روش به­کارگیری نیرو تغییر کرده است و عملیات حمله به عراق شواهدی از تکامل عملیات تاثیر محور ارائه کرد. بهتر است که به ابعاد راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی عملیات تاثیر محور توجه کنیم تا ببینیم، چگونه تکامل یافته است.

در سطح تاکتیکی می­توان عملیات تاثیر محور را روش­شناسی، برنامه­ریزی انجام عملیات در نظر گرفت. روش­شناسی و برنامه­ریزی به راهبرد ارتباط­های کاری، ترکیب با دیگر فرایند­های برنامه­ریزی و استفاده از ابزار نظامی و غیرنظامی برای مهار دشمن تاکید دارد. عملیات حمله به عراق نمونه­ای از این فرایند برنامه­ریزی است که در آن راهبرد ملی با اهداف عملیاتی ترکیب شده بود. راهبرد ملی تغییر نظام، حذف سلاح­های کشتار جمعی و مهار تروریست­ها در عراق بود.( حیدری،1392،86 )

در سطح عملیاتی، عملیات تاثیر محور مترادف با سلطة سریع یا مفهوم شناخته­شده­تر رهنامه شوک و بهت است. سلطه سریع یا عملیات تعیین کنندة سریع با به­کارگیری یک سلسله موج­های حملات نیرومند علیه بسیاری از اهداف با ترکیب نیروهای دریائی، هوائی ، زمینی و فضائی برای تاثیر گذاری بر درک دشمن و در صورت امکان شامل تصرف و اشغال فیزیکی خاک دشمن است. انجام عملیات حمله به عراق نمونه­ای قابل رویت از این نظریه ارایه کرد که در آن حملات موشک­های کروز و بمباران هوائی صدها هدف به موازات استقرار نیروهای رزمایشی در روی زمین صورت گرفت. نیروهای رزمی با چنان سرعتی حرکت می­کردند که به موازات استقرار نیروهای رزمایشی بر روی زمین، در مدت 13 روز به فرودگاه بغداد در فاصله 20 کیلومتری مرکز شهر رسیدند. در این سطح، عملیات تاثیر محور را می­توان تعامل و همکاری بین فرمانده عملیات و دیگر بازیگران کلیدی نبرد برای مقابله با عدم قطعیت انجام عملیات در مقابل دشمنی پیچیده و انطباق­پذیر فرض کرد.( حیدری،1392،87)

در سطح راهبردی، عملیات تاثیر محور را می­توان به عنوان کاربرد تمامی منابع قدرت ملی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک برای پرداختن به تمام عناصر قدرت ملی دشمن در نظر گرفت. این ادعا وجود دارد که اتکا به یک منبع قدرت ملی به شیوه­ای اجتناب­ناپذیر موجب کاهش تاثیرگذاری کلی شده و انطباق دشمن با یک شکل حمله را به نسبت آسان  می­کند. عملیات آزادسازی عراق مثال محدودی از کاربرد این مفهوم است. پیش از متوسل شدن به زور از اقداماتی همچون تحریم­های اقتصادی علیه صادرات نفت عراق پس از عملیات طوفان صحرا و مذاکرات دیپلماتیک در شورای امنیت سازمان ملل استفاده شده بود. تشکیل یک ائتلاف برای انجام عملیات و اجرای آن با استفاده از نیروهای مرکب، این اطمینان را به وجود آورد که آمریکا به تنهائی عمل نمی­کند. ( منزوی،1381، 86)

هدف از عملیات تاثیر محور :

هدف از این عملیات هم افزا و هماهنگ است به گونه ای که منجر به ایجاد تاثیرهای مطلوب و مورد نظر شود . ارزیابی­های مستمر از دشمن ، اقدامات سیاسی و نظامی نیروهای خودی و همچنین موقعیت و وضعیت متحدان باعث می شود تا فرمانده بتواند روش انجام عملیات را بر مبنای نیل به تاثیرهای مورد نظر تنظیم کند .

 

ویژگی­های عملیات تاثیر محور

  • تمرکز بر برتری و اولویت تصمیمات
  • قابل کاربرد و استفاده در زمان جنگ و صلح
  • علاوه بر تاثیرهای مستقیم و فوری، بر تاثیرهای غیر مستقیم و طولانی مدت نیز متمرکز می­شود.
  • درک و دانش نسبت به سامانه­های دشمن
  • توانائی سازگاری و وفق پذیری منظم و اصولی
  • استفاده از عناصر قدرت ملی
  • توانائی تصمیم­گیری مناسب و مطابق با قواعد و فرضیات واقعی. (صارمی، پرواس، 1386،21)

ابعاد عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی

  • بعد تاکتیکی

بعد تاکتیکی عملیات تاثیر محور در حقیقیت بعد برنامه­ریزی و اولویت­بندی اجرای عملیات­هائی است که در نهایت در چهارچوب راهبرد تعیین شده، رسیدن به هدف جنگ را محقق می­سازد. به زبان دیگر، سطح تاکتیکی را می­توان ابزار     هدف­گیری دقیق و کارآمد دانست.

در سطح تاکتیکی برای رسیدن به هدف اصلی، اهداف واسطه­ای که حمله موفق­آمیز به آنها ضمن صرفه جوئی در هزینه و زمان اثر راهبردی نیز خواهد داشت، تعیین می­شوند. به عنوان مثال تخریب مرکز فرماندهی و پایش اصلی در عملیات گسترده­ائی که هدف آن تغییر رفتار سیاسی طرف مقابل است، تاثیر راهبردی دارد. لذا، در سطح تاکتیکی هدف یاد شده را تجزیه و تحلیل کرده و با حمله به یک قسمت از آن می­توان کل سامانه را مختل کرد. به عبارت دیگر، تخریب کلی مرکز یاد شده تبدیل به تخریب بخشی از آن است. بنابراین عملکرد کل سامانه مختل و غیر فعال می­شود. نتیجه­ای که از این قسمت خواهیم گرفت این است در بحث­های دفاعی برای کل اجزای سامانه­ای کل عملکرد واحدی را به عهده دارند، اهمیت یکسانی در بعد پوشش­های حفاظتی قائل باشیم.

  • بعد عملیاتی

در بعد عملیاتی دو اصل مهم در سر لوحه کار متجاوز است:

الف) تعامل و برقراری ارتباطات اثر بخش به منظور تصمیم­گیری­های دقیق، سریع و به هنگام بین رهبران غیر نظامی، فرماندهان سطوح عملیاتی و تاکتیکی

ب) هدف قرار دادن ذهن و قوه­ عاقله­ی طرف مقابل در ابتدای عملیات

متجاوز در سطح عملیاتی تلاش دارد با آغاز عملیاتش در سطح وسیعی به اهداف زیادی با ترکیب نیروهای مختلف اعم از هوائی، دریائی و زمینی به طور هم زمان حمله کند، هدف اصلی از این­گونه اقدامات هم زمان و گسترده با بهره­گیری از توانمندی­های پیش­گفته، واردن آوردن شوک و بهت اولیه به منظور سردرگم کردن قوه عاقله و ذهن طرف مقابل در اتخاذ تصمیم قاطع و مناسب است. داشتن برنامه­هائی برای مقابله با این­گونه اقدام متجاوز، بسیار با اهمیت است.

  • بعد راهبردی

در بعد راهبردی، دشمن متجاوز برای نیل سریع به هدف سیاسی جنگ دو اقدام مهم را در دستور کار خود قرار داد:

الف) استفاده از همه منابع قدرت ملی اعم از سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و استفاده از ائتلاف انواع تحریم علیه کشور هدف

ب) در بعد نظامی، ممانعت انطباق پذیری طرف مقابل.( حیدری،1391،43)

سبک فرماندهی از دیدگاه شهید صیاد شیرازی:

  • تصمیم­گیری

یکی از وظایف عمده مدیران تصمیم گیری است. طبق نظر برخی کارشناسان علم مدیریت چنانچه تصمیم­گیری را از مدیریت جدا کنیم مدیریت مفهومی ندارد. در عین حال ماهیت تصمیم گیری در رده های پایینی، میانی و عالی  سازمان­ها متفاوت است. در رده های پایین سازمان تصمیمات معمولاً از پیش تعیین شده هستند و در یک چهارچوب مقرراتی مثل آیین نامه ها و بخشنامه ها برای اجرا به آنان ابلاغ می شود اما در رده عالی تصمیمات از قبل تعیین شده نیستند وتصمیم­گیری بسیار مشکل است و نیاز به اطلاعات، تجربه و همفکری دارد. در شرایط بحرانی و جنگ،    تصمیم­گیری برای رده­های عالی جنگ بسیار مشکل­تر است چرا که در شرایط بحران محدودیت زمان، کمبود اطلاعات، محدودیت منابع و تهدیدات دشمن، تنگناهای سختی را ایجاد می کند. ملاحظه دیگر در امر تصمیم­گیری که بسیار مهم و تعیین کننده است نقش ارزش­های فردی مدیر و فرمانده یا رهبر است. انسان موجودی است که در تمامی فرآیندهای تصمیم­گیری محور اصلی به شمار می­آید و تابع اعتقادات، باورها، طرز تلقی ها و ارزش­هایی که محرک وی و شکل دهنده اندیشه و رفتار او هستند. ارزش­های فرد واقعیت­های ملموس و قابل اثباتی هستند زیرا اثرات و پیامدهای آنها را می توان به سادگی در رفتارهای فرد مشاهده کرد. در مورد مدیران و فرماندهان، این مسئله به­وفور صدق می کند. شایان ذکر است انسان­ها ارزش­های خود را از مذهب، خانواده، اجتماع، فرهنگ و محیطی که در آن زندگی می کنند اخذ می نمایند. البته ارزش­ها در طول زندگی شکل گرفته و تغییر و تحول می یابند. آنچه که شخصیت شهید صیاد شیرازی را بارزتر می کند شناخت او از شرایط اشغال بخشی از کشور توسط دشمن، روحیّات مردم و مسؤلین در آن شرایط خاص، امکانات و توانایی­های خودی و نهایتاً اقدامات و تصمیم­گیری های او در شرایط جنگ تحمیلی است. وی در این شرایط تصمیماتی اتخاذ و اجرا کرده است که تعیین کننده و در نوع خود کم نظیر بوده است.چنانچه به عنوان مصداق بخواهیم نمونه­ای ذکر کنیم. تدابیر و تصمیماتی است که او پس از انتصاب به فرماندهی نیروی زمینی اتخاذ کرده و باعث شده جنگ از حالت رکود خارج شود. وی با این اقدامات، حالت تهاجمی به نیروهای مسلح و نیروهای تحت امر خود داده است. آنچه تاریخ جنگ و دفاع مقدس شاهد آن است اینکه با اتخاذ حالت جدید، در طول مدت کوتاهی (حداکثر هشت ماه) با انجام عملیات­های طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس بیش از۹0 % از مناطق اشغالی خوزستان، توسط رزمندگان اسلام آزاد گردید. که شاخص ترین این تصمیمات ایجاد ساز و کاری برای همکاری بین ارتش و سپاه و در اختیار گذاشتن امکانات ارتش برای آموزش، سازماندهی و وارد کردن نیروهای مردمی در قالب بسیج و تحت فرماندهی سپاه پاسدارن در جنگ بود. از ویژگی­های دیگر شخصیتی وی این بود که در فرایند تصمیم­گیری بویژه در شرایط بحران هرگز بدون مشورت با فرماندهان، کارشناسان و مشاورین خود تصمیمی نمی گرفت. از ویژگی­های دیگر ایشان، مدیریت بحران، فرماندهی بر صحنه های جنگ و ریسک­پذیری او در فرایند تصمیم­گیری است. با عنایت به شخصیت شهید صیاد و ارزش­های فردی وی، می توان گفت به هنگام تصمیم­گیری، ریسک پذیری این فرمانده دوران دفاع مقدس همواره مبتنی بر تخصص، تعهد، دانش، سجایای اخلاقی، مشورت با خبرگان و توکل بر خدا بوده است.ذکر یک خاطره از زبان وی شاید گویای این مطلب و یا مصداقی بر این مدعا باشد. «در عملیات طریق القدس ارتش و سپاه که با هم دو لشگر و اندی نیرو داشتند، برای حمله به دشمن به صد و ده هزار (۱۱۰۰۰۰) گلوله فقط از یک نوع مهمات نیاز داشتند و ما از این نوع گلوله فقط ۱۳۰۰۰ سیزده هزار تا داشتیم. وقتی آن برادر مسؤل پشتیبانی آتش، این برآورد علمی را به ما نشان داد، اصلاً نفهمیدیم چطور شد که گفتیم: شما بقیه کارها را بکنید، مهمات در راه است و می رسد و بلافاصله به خدا پناه بردیم که خدایا این چه حرفی بود که گفتیم. فقط همین را بگویم تا موقعی که بچه­ها بستان را گرفتند تا آن موقع، آن برادر مسئول پشتیبانی آتش یادش رفته بود که مهمات چه شد؟»بدون شک تصمیم­گیری در چنین شرایط، برای فرماندهی که مسؤلیت جان هزاران رزمنده، مسئولیت­های ملی و اعتبار شخصی خود را همواره در نظر دارد امری بسیار دشوار است. بی توجهی به نظر کارشناسان و برآورد­های علمی آنان، اختلاف فاحش بین موجودی و نیازمندی مهمات که سرنوشت عملیات به آن بستگی دارد و از سوی دیگر درک شرایط جنگی، اشغال سرزمین­هایی از کشور و فشارهای دشمن بعثی و غیره چنین بنظر می رسد که فرمانده برای اتخاذ چنین تصمیمی، بایستی ریسک­پذیری بسیار بالا و یا روح توکل بالاتری داشته باشد. بنابراین اتخاذ این­گونه تصمیمات که منجر به توفیقاتی نیز شده است، ارزش­های فردی این مدیر و فرمانده دوران دفاع مقدس را مشخص می نماید. (حسینی، 1391،85)

  • سازماندهی

پس از تعیین هدف و یا اهداف اجرایی و تهیه برنامه و نقشه کار، مدیر به دنیای عمل گام می­گذارد و در این مرحله سازماندهی نیروها و امکانات، جهت تحقق برنامه لازم و ضروری است. سازماندهی مستلزم آن است که منابع به مؤثرترین شیوه برای حصول هدف ها فراهم شود.شهید صیاد شیرازی هدف از سازماندهی را تقسیم کار در یک مجموعه به گونه­ای می­دانستند که :

  • هیچ کاری بدون مسئول نماند و در عین حال از تداخل و تضاد مسئولیت­ها، جلوگیری به عمل آید.
  • هر کاری به افرادی که دقیقًا از عهده آن بر می آیند سپرده شود.
  • کل افراد به صورت یک مجموعه کاملا منسجم عمل کنند، به طوری که کار هریک، مکمل دیگری باشد.
  • سلسله مراتب در تقسیم کار باید مدّ نظر قرار گرفته و رعایت شود.
  • تمام افراد از طریق سلسله مراتب با مدیریت یا فرماندهی در ارتباط باشند.

این فرمانده شجاع دفاع مقدس، نیروی متناسب با هر ماموریتی را در جای خود قرار می داد و برای هر ماموریتی یک سازمان تعریف می کرد. وی بعد از اینکه در۱۰ مهر سال۱۳۶۰ به فرماندهی نیروی زمینی منصوب شد یکی از اولین کارهایی که انجام داد این بود که افراد را متناسب با هدفی که دنبال می­کردند در مناصب گوناگون قرار دادند. ایشان این­کار را در سطوح میانی و عالی انجام دادند و برای لیاقت، استعداد، تخصص و تعهد افراد اهمیت فوق العاده قائل بودند. وی همواره از عناصر شایسته نه تنها استفاده کردند بلکه به معنی واقعی کلمه افراد متعهد و متخصص را صید کردند. (حسینی، 1391، 87)

روش‎شناسی

ابزار جمع­آوری اطلاعات

ابزارجمع‌آوری ا‌طّلاعات در این تحقیق  با توزیع پرسشنامه و همچنین موارد مندرج در ا‌سناد و مدارک معتبر و علمی در دسترس در رابطه با عملیات تاثیر محور در ارتباط با موضوع تحقیق می‌باشد. به علت نداشتن سابقه­ی نبرد در برابر نیروهای فرامنطقه­ای در کشور و عدم دسترسی به اطلاعات عملی، محقق از طریق مطالعات کتابخانه­ای و ارسال پرسشنامه اطلاعات لازم را اخذ و مورد استفاده قرار خواهد داد.

جامعه مورد مطالعه

جامعه آماری این تحقیق شامل تمامی، فرماندهان در رده­ی قرارگاه منطقه­ای و قرارگاه تاکتیکی لشکر­ها در نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران می­باشد. جامعه آماری ذکر شده جمعاً 15 نفر می­باشند  با توجه به اینکه تعداد قرارگاه­های منطقه­ای و تاکتیکی محدود می­باشد لذا تعداد جامعه آماری با حجم نمونه برابر می­باشد. جدول شماره(1)

جدول (1): جامعه آماری

ردیف

گزینه­ها

تعداد جامعه آماری

تعداد حجم نمونه

1

فرمانده قرارگاه منطقه­ای نزاجا

5

5

2

فرمانده قرارگاه تاکتیکی لشکر

10

10

 

مجموع

15

15

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌ها

در این تحقیق پس از تهیه پرسشنامه، ابتدا با توجه به متغیر طرح شده و الگوی مفهومی تحقیق، متغیر تعریف عملیاتی شده است. بدین ترتیب شاخص‏های متغیر که پایه‏های سئوالات پرسشنامه را تشکیل می‏دهد بدست آمده و اقدام به تهیه پرسشنامه گردیده است. با توجه به روند اشاره شده یک پرسشنامه با تعدادی سئوال بسته و یک سئوال باز طراحی گردیده. سئوالات بسته را با استفاده از طیف لیکرت و مقیاس فاصله‏ای اندازه‏گیری گردیده و چگونگی تصمیم­گیری و سازماندهی نیروها در عملیات تاثیر محور به صورت تجزیه و تحلیل توصیفی اطلاعات انجام ‏گردیده. در انتها جهت نشان دادن هم­پوشانی داده‏های حاصل از منابع، تحلیل نهایی انجام ‏گردیده

یافته­ها

آزمون (کولموگروف - اسمیرنوف)[4] به بررسی توزیع متغیرهای موجود در نمونه می­پردازد.

این آزمون فرض نورمالیتی را آزمون می­کند و اگر مقدار احتمال بیشتر از 05/0 باشد بدین معنی است که متغیرها از توزیع نرمال برخوردار بوده و برای آزمون فرضبه های تحقیق می توان از آزمونهای پارامتری(پیرسون و رگرسیون ...) استفاده کرد. اطلاعات این بخش در جدول (2) ارائه شده اند.خروجی­های این آزمون و تفسیر آن به شرح جدول زیر است:

جدول (2): خروجی آزمون

متغیر

مقدار z

مقدار احتمال

     

سازماندهی

464/0

130/0

     

تصمیم گیری

814/0

119/0

     
     

 

همان طور که در جدول فوق مشاهده می شود، مقدار احتمال به دست آمده برای متغیرهای سازماندهی و تصمیم­گیری در عملیات تأثیرمحور بیشتر از 05/0 است. بدین معنی که، فرض نرمال بودن توزیع متغیرها رد نمی‏شود و استفاده از آزمون­های پارامتری مجاز است.

در قسمت قبل مشخص گردید که متغیر وابسته  از توزیع نرمال پیروی می کند، بنابراین اولین شرط استفاده از رگرسیون برآورده شد.

در این قسمت شرط دوم، یعنی همبسته نبودن خطاها را بررسی شده است. برای انجام این مهم از آزمون دوربین واتسون[5] استفاده شده است.

چنانچه آماره دوربین واتسون در بازه 5/1 و 5/2 قرار گیرد، فرض صفر (عدم همبستگی بین خطاها) پذیرفته می شود و در غیر اینصورت فرض صفر رد می شود.(همبستگی بین خطاها وجود دارد)

در این قسمت برای تسریع در عملیات تجزبه و تحلیل این آماره را با استفاده از نرم افزار SPSS به دست آورده شده که مقدار 769/1 می باشد. همانطور که گفته شد چون این مقدار در بازه 5/1 و 5/2 قرار دارد، لذا عدم وجود همبستگی بین خطاها رد نمی شود و می توان از رگرسیون استفاده نمود.

در نهایت به بررسی آخرین شرط برای اجرای رگرسیون می پردازیم:

هم خطی وضعیتی است که نشان می دهد یک متغیر مستقل تابعی از سایر متغیرهای مستقل است. اگر هم خطی در رگرسیون بالا باشد، به این معنی است که بین متغیرهای مستقل همبستگی بالایی وجود دارد و ممکن است مدل دارای اعتبار نباشد(علیرغم بالا بودن ضریب تعیین).

در این قسمت نیز برای بررسی هم خطی از نرم افزار  SPSS استفاده می کنیم. نتیجه شامل دو خروجی می باشد که در زیر به تحلیل آن ها می پردازیم:

جدول (3): مقادیر تولرانس و VIF

Model

Collinearity Statistics

Tolerance

VIF

 

(Constant

 

 

     

سازماندهی

818/0

001/1

 

تصمیم­گیری

900/0

001/1

 

در خروجی اول مقادیر تولرانس و VIF[6](عامل تورم واریانس) نمایش داده شده است. هرچه مقدار تولرانس کم باشد اطلاعات مربوط به متغیرها کم بوده و مشکلاتی در استفاده از رگرسیون ایجاد می شود. عامل تورم واریانس نیز معکوس تولرانس بوده و هرچقدر افزایش یابد باعث می شود واریانس ضرایب رگرسیون افزایش یافته و رگرسیون را برای پیش بینی نامناسب می کند.

جدول(4): مقادیر ویژه و شاخص وضعیت

Model

Dimension

مقادیر ویژه

شاخص وضعیت

 
 

1

1

926/2

000/1

 

2

148/0

775/7

 

3

126/0

601/10

 

 

4

114/0

007/4

 

خروجی بعدی به ترتیب مقادیر ویژه و شاخص وضعیت را نمایش می دهد. مقادیر ویژه نزدیک به صفر نشان می دهد همبستگی داخلی پیش بینی ها زیاد است و تغییرات کوچک در مقادیر داده ها به تغییرات بزرگ برآورد ضرایب معادله رگرسیون منجر می شود. شاخص های وضعیت با مقدار بیشتر از 15 نشان دهنده احتمال هم خطی بین متغیرهای مستقل می باشد و مقادیر بیشتر از 30 بیانگر مشکلات جدی در استفاده از رگرسیون در وضعیت موجود در آن است. همانطور که مشاهده می شود در این مسئله تمامی مقادیر ویژه از صفر فاصله دارند و شاخص های وضعیت نیز کمتر از 15 می باشند. بنابراین هم خطی قابل توجهی بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. به این ترتیب هر سه شرط ذکر شده برای انجام رگرسیون برقرار می باشد.

پس از بررسی مفروضات رگرسیونی و برقرار شدن تمامی شروط لازمه آن، در این قسمت مدل رگرسیون خطی چندگانه برازش می شود.

پس از ورود داده ها به نرم افزار و انجام محاسبات لازم خروجی­های(3 جدول) زیر به دست می آید:

در جدول (5) که نشان دهنده ی خلاصه ای از مدل رگرسیونی می باشد،ستون ضریب همبستگی چندگانه بیان کننده میزان همبستگی بین متغیر وابسته(عملیات تاثیر محور)و متغیرهای مستقل تحقیق (سازماندهی ،تصمیم­گیری) می باشد. این همبستگی به میزان 90درصد می باشد،که گویای تاثیر بسزایی است که مولفه ها بر عملیات تاثیر محوردارا هستند. ستون ضریب تعیین بیان کننده مقدار پیش گویی متغیر وابسته توسط متغیر های مستقل می باشد. یعنی با دقت 89 درصد می توان عملیات تاثیر محور را از روی مولفه­های ذکر شده تعریف نمود.

جدول(5):خلاصه­ی مدل رگرسیونی

ضریب همبستگی چندگانه

ضریب تعیین

ضریب تعیین تعدیل شده

خطای معیار تخمین

897/0

889/0

885/0

328/2

 

جدول (6) نشان دهنده تحلیل واریانس رگرسیون به منظور بررسی وجود رابطه خطی بین متغیر های مستقل و وابسته است. در خروجی زیرمقدار احتمال کمتر از 05/0 می باشد لذا بیان­گر آن­ است که دست­کم یکی از متغیر های مستقل دارای رابطه­ی خطی با متغیر وابسته است وبنابراین مدل رگرسیونی برازش شده معنی­دار می­باشد.

جدول(6):تحلیل واریانس رگرسیون

مدل

مجموع مربعات

درجه آزادی

میانگین مربع

مقدارF

مقدار احتمال

رگرسیون

522/512

5

131/128

761/6

001/

باقیمانده

625/1326

24

952/18

 

 

مجموع

147/1839

29

 

 

 

در جدول(7) که به جدول ضرایب معروف است ، ضریب‏های متغیر های مستقل و میزان تاثیر آنها بر متغیر وابسته و همچنین بررسی معنی داری تک تک ضرایب انجام می شود.

مشاهده می شود که تمامی مقادیر احتمال درج شده در جدول کوچکتر از 05/0 می باشد. این امر بیانگر این مطلب می باشد که فرض تساوی ضرایب رگرسیونی با صفر رد می شود و تمامی متغیرها وارد مدل می شوند. در واقع تمامی مولفه های بررسی شده در پژوهش بر عملیات تاثیر محورتاثیر گذارند و با آن رابطه دارند.

حال با توجه به اعداد ستون Beta داریم:

  • متغیری که بیشترین تاثیر را بر روی عملیات تاثیر محورمی گذارد ،مولفه تصمیم‏گیری است(366/0=Beta).
  • مولفه سازماندهی در جایگاه بعدی (153/0=Beta)

 

 

 

 

 

 

 

جدول(7):ضریب متغیر های مستقل و میزان تاثیر آن­ها بر متغیر وابسته

 

مدل

ضرایب غیر استاندارد

ضرایب استاندارد شده

 

 

B

Std.Error

Beta

مقدارt

مقداراحتمال

عملیات تاثیر محور

161/1

940/3

 

148/7

012/0

           

سازماندهی

264/0

965/0

153/0

031/1

006/0

           

تصمیم­گیری

264/0

430/0

366/0

007/1

001/0

           

 

با توجه به برازش رگرسیون فوق معلوم گردید که تمامی متغیرهایهماهنگی و کنترل ،سازماندهی، طراحی و برنامه ریزی، تصمیم گیری و ایجاد انگیزه و ابتکار بر روی عملیات تاثیر محور به طرز مثبتی(با توجه به علایم ضرایب ستون B) تاثیر گذار می باشند.در نهایت معادله رگرسیونی برازش شده به شرح زیر می باشد:

عملیات تاثیر محور(161/1)سازماندهی(264/0) تصمیم گیری(216/0)

نتیجه­گیری

عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی جایگزینی موثر برای عملیات­های فرسایشی و تخریبی جهت اجبار دشمن به تغییر رفتار است و نیز از سیستم­های تسلیحاتی جاری، و نیز فناوری­های در حال ظهور استفاده می­کند.به منظور بهره­برداری از توان بالقوه­ی عملیات تاثیر محور، نیروی نظامی باید دست به تغییرات سازمانی بزند. به طور کلی، عملیات نظامی به شیوه­ی تاثیر محور نیازمند رویکردی سیستمی و درکی تقریبا تمام عیار از محیط، دشمن و قابلیت­های خودی است. تاثیرات قابل دستیابی بوده،می­توانند به عنوان اصلی راهنما در تمام انواع عملیات­ها به کار آیند، ولی اگر ما سعی کنیم تاثیرات را خارج از حوزه­ی مادی بسنجیم، مساله دشوارتر می­شود. تاثیرات فیزیکی و کارکردی لااقل به صورت نظری قابل سنجش هستند و دقت بستگی به روش­شناسی و شیوه­ی اندازه­گیری کارکردی دارد.

پس از مطالعه ادبیات موضوع و استخراج عوامل تاثیرگذار بر عملیات تاثیر محور، علیه تهدیدات نوپای نظامی نتایج تحلیل آماری نشان داد تمام مقادیر احتمال درج شده در جدول(7)کوچک­تر از 5/0 می­باشد. این امر بیانگر این مطلب می­باشد که فرض تساوی ضرایب رگرسیونی رد می­شود و تمام متغیرها وارد مدل می­شوند. در واقع تمامی مولفه­های سبک فرماندهی از دیدگاه شهید صیاد شیرازی بر عملیات تاثیر محور تاثیرگذارند و با آن رابطه معنی­دار دارند.

متغیری که بیشترین تاثیر را بر روی عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی می­گذارد، مولفه­ی تصمیم­گیری می­باشد. ماهیت تصمیم­گیری در رده های پایینی، میانی و عالی سازمان­ها متفاوت است. در رده های پایین سازمان تصمیمات معمولاً از پیش تعیین شده هستند و در یک چهارچوب مقرراتی مثل آیین نامه ها و بخشنامه ها برای اجرا به آنان ابلاغ می شود اما در رده ­های عالی، تصمیمات از قبل تعیین شده نیستند وتصمیم­گیری بسیار مشکل است و نیاز به اطلاعات، تجربه و همفکری دارد. تصمیم­گیری در عملیات تاثیر محور برای رده­های عالی جنگ بسیار مشکل­تر است چرا که در شرایط بحران محدودیت زمان، کمبود اطلاعات، محدودیت منابع و تهدیدات دشمن، تنگناهای سختی را ایجاد می کند مولفه­ی مهمی که در امر تصمیم­گیری بسیار مهم و تعیین کننده است نقش ارزش­های فردی فرمانده است. پس نقش ارزش­های فردی فرمانده در عملیات تاثیر محور علیه تهدیدات نوپای نظامی می­تواند تاثیر بسزائی داشته باشد.

دومین مولفه­ی سبک فرماندهی که در عملیات تاثیر محور ن علیه تهدیدات نوپای نظامی قش بسزائی دارد مولفه­ی سازماندهی است. پس از تعیین هدف و یا اهداف اجرایی و تهیه برنامه و نقشه کار فرمانده به دنیای عمل گام می­گذارد و در این مرحله سازماندهی نیروها و امکانات، جهت تحقق برنامه لازم و ضروری است. سازماندهی مستلزم آن است که منابع به مؤثرترین شیوه برای حصول هدف­ها فراهم شود. هیچ کاری بدون مسئول نماند و در عین حال از تداخل و تضاد مسئولیت­ها، جلوگیری به عمل آید، هر کاری به افرادی که دقیقاً از عهده آن بر می­آیند سپرده شود و کل افراد به صورت یک مجموعه کاملا منسجم عمل کنند، به طوری که کار هریک، مکمل دیگری باشد، سلسله مراتب در تقسیم کار و نیز افراد از طریق سلسله مراتب با فرماندهی در ارتباط باشند.

 

  •  

    • زد، جوباگی، مترجم سهراب سوری، عملیات تاثیر محور، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین، 1385
    • صارمی رسولی، کریم، پرواس، سیدرضا، جنگ ناهمتراز،تهران، انتشارات دافوس آجا،1386
    • حیدری، کیومرث، آسیب پذیری قدرت­های بزرگ در محیط جنگ ناهمتراز، انتشارات دافوس آجا،1392
    • جوزف نای، ترجمه رضا قربانی و جواد شیر محمدی ،آینده قدرت ، تهران، انتشارات دافوس آجا،1392
    • سعادت راد، علیرضا، آموزه­هایی از جنگ ناهمتراز، فصلنامه دافوس آجا، شماره 16، بهار 1389
    • محمدی، مهدی، مروری بر نظام نوآوری دفاعی پنج کشور، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، 1390
    • حیدری، کیومرث، جنگ­های آینده، نشر آجا، تهران، 1390
    • منزوی، مسعود، عملیات تاثیر محور، مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی، 1388
    • کرامت­زاده، عبدالمجید، عملیات تاثیر محور نظربه و کاربرد، مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی، 1388
    • محمدینجم،سیدحسین،جنگ شناختی (بعدپنجم) ، مرکزآینده پژوهی علوم وفناوری دفاعی، 1387
    • حسینی، سید ناصر، فرماندهی و مدیریت به سبک شهید صیاد شیرازی، پژوهشکده معارف جنگ ، 1391
    • زیرسازه جهت قرن بیست و یکم، واشنگتن دی.سی، خبرگزاری نشنال آکادمی، سال ۱۹۸۷
    • رشیدزاده،فتح الله، منشورفتارفرماندهی( جلد ۱)، انتشارات دانشگاه افسری امام علی( ع )، ۱۳۸۷