پدیده های نو ظهور؛ نعاریف و مؤلفه ها، ابعاد، آثار، تهدیدات و راهکارهای مدیریت آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران، دانشگاه تبریز

2 مرکز آموزشی شهید برخورداری

چکیده

با عنایت به ذات تکامل و تحول‎گرای انسانی و به تبع آن جوامع بشری، در طول تاریخ همیشه اجتماعات انسانی دستخوش تغییر و دگرگونی بوده است. این دگرگونی ها از رخدادها و روندهایی ناشی می شود که در عصر کنونی از آنها بع عنوان پدیده های نوظهور یا مسائل نوپدید یاد می شود. پدیده های نوظهور ابعاد خیلی گسترده ای دارند که تقریباً تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسان و جوامع بشری در بر می گیرند. در دنیای کنونی که به «دنیای جهانی شده» معروف شده است، پدیده های نوظهور نیز خصلت چهانی یافته اند و از مرزهای سیاسی فراتر رفته اند. از این رو، بررسی پدیده های نوظهور در هر جامعه و رصد و پیش بینی آثار آنها به ویژه تهدیدات و آسیب های آنها یک ضرورت است. این مقاله به روش به توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که پدیده های نوظهور در چه حوزه ها و ابعادی وچود دارند و برای مدیریت آثار و تهدیدات آنها چه راهکارهای می توان اتخاذ کرد. با این فرضیه که در جامعه ایرانی و جهانی اکنون پدیده‎های نوظهور متعددی با مؤلفه ها و آثار متفاوت وجود دارد که برای مدیریت آنها و مقابله با تهدیدات و آسیب های احتمالی و بهره‎برداری از فرصت های متصور از آنها می توان سه راهکار تسلیم، تقابل و تعامل را در پیش گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Emerging phenomena; Definitions and components, dimensions, effects, threats and their management strategies

نویسندگان [English]

  • Javad Alipour 1
  • Habib Shekari 2
1 Institute of Iranian History and Culture, University of Tabriz
2 Shahid Barkhordari Learning Center
چکیده [English]

Considering the nature of human evolution and consequently human societies, human societies have always undergone change and transformation throughout history. These transformations arise from events and trends that in the present age are referred to as emerging phenomena or emerging issues. Emerging phenomena have very wide dimensions that cover almost all aspects of individual and social life of human beings and human societies. In today's world, known as the "globalized world", emerging phenomena have also taken on a global character and transcended political boundaries. Therefore, it is necessary to study emerging phenomena in any society and to monitor and predict their effects, especially their threats and harms. This article seeks to answer the question of descriptive-analytical method in what areas and dimensions and emergencies of emerging phenomena and what strategies can be adopted to manage their effects and threats. With the hypothesis that in the Iranian and world society there are now several emerging phenomena with different components and effects that to manage them and deal with potential threats and harms and take advantage of the opportunities imagined by them, three strategies can be submitted. , Confronted and interacted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Emerging phenomena
  • globalization
  • localization
  • emerging threats

 

پدیده های نو ظهور؛ نعاریف و مؤلفه ها، ابعاد، آثار، تهدیدات و راهکارهای مدیریت آنها

جواد علی پور[1] حبیب شکاری[2]

دریافت مقاله: 14/02/1400                                                                                                                                  پذیرش مقاله:18/03/1400

چکیده

با عنایت به ذات تکامل و تحول‎گرای انسانی و به تبع آن جوامع بشری، در طول تاریخ همیشه اجتماعات انسانی دستخوش تغییر و دگرگونی بوده است. این دگرگونی ها از رخدادها و روندهایی ناشی می شود که در عصر کنونی از آنها بع عنوان پدیده های نوظهور یا مسائل نوپدید یاد می شود. پدیده های نوظهور ابعاد خیلی گسترده ای دارند که تقریباً تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسان و جوامع بشری در بر می گیرند. در دنیای کنونی که به «دنیای جهانی شده» معروف شده است، پدیده های نوظهور نیز خصلت چهانی یافته اند و از مرزهای سیاسی فراتر رفته اند. از این رو، بررسی پدیده های نوظهور در هر جامعه و رصد و پیش بینی آثار آنها به ویژه تهدیدات و آسیب های آنها یک ضرورت است. این مقاله به روش به توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که پدیده های نوظهور در چه حوزه ها و ابعادی وچود دارند و برای مدیریت آثار و تهدیدات آنها چه راهکارهای می توان اتخاذ کرد. با این فرضیه که در جامعه ایرانی و جهانی اکنون پدیده‎های نوظهور متعددی با مؤلفه ها و آثار متفاوت وجود دارد که برای مدیریت آنها و مقابله با تهدیدات و آسیب های احتمالی و بهره‎برداری از فرصت های متصور از آنها می توان سه راهکار تسلیم، تقابل و تعامل را در پیش گرفت.

 

واژگان کلیدی: پدیده های نوظهور، جهانی سازی، بومی سازی، تهدیدات نوپدید
مقدمه

فرض بر این است که جهان زنده است و یک شبکه ای عمل کردن نتیجه زنده بودن است، زیرا تمام اشکال زندگی یک شبکه را تشکیل می دهند. چنین دنیای زنده شبکه ای همیشه در حال تجربه های نوپدید است. یاکوب کلابویک[3] (2013)  نشان می دهد که در لحظات حیاتی در تاریخ تکاملی، پدیده های نوظهور رخ داده است. به عنوان یک سطح جدید در تاریخ، پویایی زندگی در زمین به وجود آمده است، باید برای توضیحات جزئی یا سطح پایین آغوش باز وجود داشته باشد، اما این نباید «جوانب غیر قابل پیش بینی و غیر قابل تقلیل پدیده های در حال ظهور را نادیده بگیرد». کلابویک این ایده ها را نه تنها به ارگانیسم های فیزیکی و زنده، بلکه به قلمرو موجودیت و فرهنگ انسانی مانند منطق، زبان، اجتماع، اقتصاد، زیبایی شناسی (یا موسیقی و هنر)، اخلاق و دین تعمیم می دهد (Klapwijk, 2008: 106-125).

از سوی دیگر، ریچارد واگنر[4] (2010) یک دوگانگی را بین استاتیک های مقایسه ای و پدیده های نو ظهور به عنوان دو روش مختلف نظریه پردازی شکل داده است. یک روش بر اساس سنت لئون والراس[5] است و دیگری سنت کارل منگر[6]. نظریه پردازی نئو والراسی بر روی معادلات ریاضی، تعادل و فرضیه های بسیار تلطیف شده  تمرکز دارد. از سوی دیگر، نظریه پردازی نئو منگر بر روی پدیده های نو ظهور متمرکز شده است و بیشتر بر الگوها تأکید می کند تا پیش بینی های خاص مشخص. به عنوان مثال، بسیاری از پدیده های اقتصادی مهم، به ویژه در سطح اقتصاد کلان، نوظهور هستند. چارچوب جایگزین نئومنگری باید برای درک چنین پدیده های نوظهور استفاده شود. این چنین رویکردهایی و زمینه های تاریخی اخیر می تواند به ما در درک پدیده های نوظهور کمک کند. گرچه کمبود دقت در نظریۀ نئومنگری نگران کننده است، اما در مورد توضیح پدیده های نوظهور، دقیق تر از نظریه پردازی نئو والراسی است (Mueller, 2013).

غیر از حوزه اقتصاد، موضوع پدیده های نوظهور و تهدیدات نوپدید در حوزه پزشکی و بهداشتی نیز مرسوم است. در علم پزشکی و مسائل بهداشتی، به طور کلی هر چند ممکن است واژه نوپدیدی برای اولین بار در منطقه یا جمعیت جدیدی عارض می شود،به کار گرفته می شود، اما در مورد عوامل عفونت زا نیز استفاده می شود که قبلاً وجود داشته است و مجدداً بروز می کند و یا دستخوش مقاومت دارویی واقع می شود. در پزشکی و بهداشت،  عملاً به خطرات و پدیده هایی نوظهور یا نوپدید اطلاق می شود که در دو دهه اخیر تشخیص داده شده است. بر اساس این تعریف اکنون با بیش از سی بیماری عفونی نوپدید مواجه هستیم (حاتمی،  1392).

به رغم اینکه پژوهش های اختصاصی قابل توجه و جامعی در مورد پدیده های نوظهور و تهدیدات یا خطرات نوپدید صورت نگرفته است، اما با عنایت به ذات تکامل و تحول گرای انسانی و به تبع آن جوامع بشری، در طول تاریخ همیشه اجتماعات انسانی دستخوش تغییر و دگرگونی بوده است. این دگرگونی ها از رخدادها و روندهایی ناشی می شود که در عصر کنونی از آنها بع عنوان پدیده های نوظهور یا مسائل نوپدید یاد می شود. پدیده های نوظهور ابعاد خیلی گسترده ای دارند که تقریباً تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسان و جوامع بشری در بر می گیرند. در دنیای کنونی که به «دنیای جهانی شده» معروف شده است، پدیده های نوظهور نیز خصلت چهانی یافته اند و از مرزهای سیاسی فراتر رفته اند. از این رو، بررسی پدیده های نوظهور در هر جامعه و رصد و پیش بینی آثار آنها به ویژه تهدیدات و آسیب های آنها یک ضرورت است. بنابراین، این مقاله به روش به توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال هاست که پدیده های نوظهور چه تعریف و مؤلفه هایی دارند؟ پدیده های نوظهور و تهدیدات نوپدید در چه حوزه ها و ابعادی وچود دارند؟ پدیده های نوظهور چه آثار، پیامدها و تهدیداتی دارند؟ و برای مدیریت آثار و تهدیدات آنها چه راهکارهای می توان اتخاذ کرد؟ با این فرضیه که در جامعه ایرانی و جهانی اکنون پدیده های نوظهور متعددی با مؤلفه ها، تهدیدات و آثار متفاوت وجود دارد که برای مدیریت آنها و مقابله با تهدیدات و آسیب های احتمالی و بهره برداری از فرصت های متصور از آنها می توان سه راهکار تسلیم، تقابل و تعامل را در پیش گرفت.

مبانی نظری

تعاریف و مؤلفه های پدیده های نوظهور

محمدرحیم عیوضی (1394) معتقد است که پدیده های نوظهور، پدیده های نوآیند، پویا و تحول آفرینی هستند و نظام ها و نظم های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را تحت تاثیر قرار می دهند و تغییرات اجتناب ناپذیری را در گستره زمانی حال و آینده موجب می شوند. از طرفی دیگر، زیست شناسان پدیده های نوظهور را به عنوان مجموعه های پیچیده دارای خواص توصیف می کنند که ما نمی توانیم بر اساس دانش خود در مورد آنها توضیح دهیم یا آنها را پیش بینی کنیم. ظهور تازگی در سراسر تکامل جهان رخ می دهد. با عبور از سطوح پیچیدگی، خواص جدید در سطوح بالاتر ظاهر می شود که به طور کامل قابل تقلیل نیست (Wilson, 2012). لذا، تعریف عیوضی خیلی تقلیل گرایانه است که صرفاً به حوزه های فرهنگی و اجتماعی – سیاسی توجه می کند، اما تعریف زیست شناسان جامع تر و کامل تر است. از این رو، می توان پدیده های نوظهور را این گونه تعریف کرد: پدیده های نوظهور[7] یا مسائل نوپدید، پدیده هایی نو، پویا، تحول آفرین، تکامل گرا و در عین حال تهدیدزا هستند که در همه ابعاد زندگی بشری به وجود می آیند و در بدو ظهور آنها، دانش، فناوری و تجربه و مدیریت بشری پاسخ و راهکار مناسب برای برخورد با آنها ندارد و برای برخورد و مدیریت آنها به دانش جدید و پژوهش جدید کاربردی نیاز است.

علاوه بر این، پدیده های نوظهور ویژگی هایی دارند که آنها را از دیگر پدیده ها متمایز می کند. پدیده های نوظهور معمولاً پیچیده هستند. در مواقعی شگفتی ساز هستند. (بدون قضاوت ارزشی) پیامدهای مهم و قابل توجهی دارند، گاهی قدرت مختل سازی دارند. قابلیت ایجاد تغییر بنیادین در تفکر و برنامه ریزی را دارند (Cornish, 2003)، ناگهانی، غیر قابل پیش بینی و منحصر به فرد هستند، ظرفیت تبدیل شدند به نقطه عطفی را دارا هستند، به صورت بالقوه آسیب رسان هستند (Sandero, 2004)، احتمال وقوع اندک و در صورت وقوع تاثیر شگفت انگیز دارند، از رویدادها و روندها پدید می آیند، یعنی یا در پاسخ به رویدادها نمایان می شوند یا در پاسخ به روندها و واکنش به آنها شکل می گیرند.

سطح و ابعاد پدیده های نوظهور

پدیده های نوظهور تقریباً در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر رخ داده است. برای توصیف دقیق تر پدیده های نوظهور، آنها را در چهار سطح فردی، محلی، ملی و بین المللی (جهانی) می توان بررسی کرد.

الف) پدیده های نوظهور فردی: این پدیده ها در زندگی شخصی افراد یک روستا، شهر، منطقه، کشور یا دنیا شایع می شوند. لذا معیار اصلی این پدیده ها این است که شخصی و فردی هستند و به لحاظ تعداد، افراد بسیار اندکی را شامل می شوند. اگر وسعت جغرافیایی بیشتر شود یا تعداد افراد زیاد شود، دیگر از حالت فردی خارج می شوند. یکی از مهمترین پدیده های نوظهور در این سطح، پدیده نوموفوبیا (بی موبایل هراسی) است. همچنین شیوع یک نوع بیماری خاص در میان افراد خیلی کم یا مصرف مواد مخدر جدید صنعتی یا روش مخصوصی استفاده از یک نوع مواد مخدر در میان افراد با تعداد اندک در ذیل پدیده های نوظهور فردی قرار می گیرند. هر چند در بیشتر مواقع پدیده ها از سطح فردی به سطوح دیگر منتقل می شوند.

ب) پدیده های نوظهور محلی (بومی): اینها پدیده های هستند که در یک محل و بوم خاصی گسترش می یابند. البته پدیده های نوظهور محلی به مرور زمان می توانند به پدیده های ملی و بین المللی تبدیل شوند. یکی از پدیده های نوظهور در دو دهه اخیر در جامعه ایرانی، پدیده «مادران چادری و دختران مانتویی» است که ابتدا در تهران و سپس در دیگر کلان شهرها گسترش یافت و اکنون به دیگر شهرها رسوخ کرده است و دیگر پدیده ای در سطح ملی محسوب می شود.

ج) پدیده های نوظهور ملی: پدیده های نوظهور ملی در ابعاد مختلف در یک کشور رواج می کنند. یکی از پدیده های نوظهور ملی در بعد دانشگاهی و علمی، گسترش مؤسسات پایان نامه نویسی، مقاله نویسی و تحقیق نویسی است. در سطح اجتماعی، پدیده اسید پاشی، پدیده نوظهور ملی است که در دهه های اخیر در شهرهای مختلف بارها رخ داده است.

د) پدیده های نوظهور جهانی: این پدیده های در چند کشور یا همه کشورهای جهان گسترده می شوند. بنابراین، برخی پدیده های ملی احتمال دارد از سطح ملی به بین المللی ارتقا یابد. بیوتروریسم[8]، جنگ  های نیابتی[9]، تجارت محصولات تراریخته، فروشگاه های آنلاین (بر خط)[10] و قدرت های نوظهور[11] از مهمترین پدیده های نوظهور جهانی هستند.

علاوه بر سطوح تحلیل چهارگانه، پدیده های نوظهور ابعاد مختلفی دارند و حوزه های متعددی را نیز شامل می شوند.

  1. یکی از کانون های قابل توجه پدیده های نوظهور در دنیا و ایران، خانواده است. سه پدیده نوظهور اساسی در خانواده ها به ویژه در ایران رخ داده است؛ خانواده های تک نفری، خانواده های زوجی یعنی خانواده های که فقط زن و مرد هستند و فرزندی وجود ندارد و خانواده های تک والد که در نتیجه ترک خانواده توسط یکی از والدین، طلاق یا فوت یکی از والدین شکل می گیرد. ازدواج سفید صورت بارز خانواده های زوجی است.
  2. پدیده های نوظهور فرهنگی – اجتماعی: پدیده های نوظهور در این حوزه جلوه بیشتری دارند. در جامعه ایرانی یکی از پدیده های اجتماعی نوظهور، مزاحمت های خیابانی برای بانوان است که به انحای مختلف همچون لمس کردن، بوق ماشین، متلک های زبانی و عدم رعایت حق بانوان در رانندگی رخ می دهد. دیگر پدیده نوظهور اجتماعی عطش بانوان برای گرفتن گواهی رانندگی و رانندگی است که این پدیده نوظهور به به طور ناخودآگاه و خودکار به پدیده دیگری تحت عنوان سرویس مدارس تسط بانوان منجر شده است. همچنین پدیده فرهنگی – اجتماعی دیگری با عنوان مالکیت ویلا و باغ در دهه گذشته در ایران رواج یافته است. که نه تنها به پدیده های جدیدی همچون زمین خواری، کوه خواری و جنگل خواری منجر شده است، بلکه لطمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد کرده است. در نتیجه رواج چنین پدیده ای، گردنه حیران زیبایی خود را از دست داده است. وسعت خیلی زیادی از جنگل های شمال و سواحل دریای خزر از بین رفته است. چه بسا اگر چنین فرهنگی در شهرهای تبریز و ارومیه رواج پیدا نمی کرد، اکنون دریاچه ارومیه به حال اهتزار در نمی آمد. علاوه بر اینها، نگهداری حیوانات خانگی (سگ، گربه، مار، آفتاب پرست و ...)، خواننده های زیر زمینی، میهمانی های زیر زمینی و برگزاری جشن های سال نو میلادی با خرید درخت کاج و دیگر آئین های غربی است. علاوه بر این، شیوع اعتیاد میان زنان در دو دهه اخیر یک تهدید نوپدید برای جامعه ایرانی است.

پدیده نوظهور دیگر، مهاجرت معکوس یا مهاجرت به حومه است که در برخی کلان شهرها به ویژه تهران در حال رخ دادن است. مهاجرت به حومه مجدداً باعث می‌شود که در مناطق حاشیه به دلیل افزایش تقاضا در حوزه مختلف از جمله مسکن، قیمت‌ها نیز افزایش پیدا کند و با توجه به اینکه یک بار به دلیل کاهش ارزش پول ملی، اجاره بها یا قیمت ملک افزایش پیدا کرده، یک بار دیگر هم به دلیل همین مهاجرت‌ها، قیمت‌ها بالا می‌رود. آنها بعد از این مهاجرت با مشکلاتی مواجه خواهند شد: از جمله مسائل فرهنگی و اجتماعی که می‌تواند روی روحیات اعضای این خانوار‌ها تاثیرات بسیاری بگذارد. از طرف دیگر، مهاجرت جمعیت زیاد در آینده نزدیک، نیازمند خدمات آموزشی، بهداشتی، شهری و ... است؛ بنابراین تقاضا در باره این نیاز‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند و برخی از این مناطق امکان فراهم کردن این امکانات را متناسب با خواست این افراد را ندارند که این هم معضل دیگری است که باید به آن هم توجه کرد.

  1. پدیده های نوظهوری در حوزه دین و اعتقادات: پدیده هایی چون شیطان پرستی، شیعه انگلیسی، عرفان های جدید مثل عرفان حلقه، کلیساهای خانگی و تبلیغ خانگی دین مسیحیت از جمله پدیده های جدید در دوران حاضر است. که علما و مراکز علمی دینی و دانشگاهی باید برای چنین مسائلی، پاسخ های علمی و منطقی ارائه نماید.
  2. حوزه رسانه، فناوری و ارتباطات: گسترش اینترنت و به دنبال آن افزایش دسترسی اکثر مردم به شبکه جهانی اینترنت و به تبع آن ظهور شبکه های اجتماعی و گوشی های هوشمند، روزنامه نگاری آنلاین (برخط) و شهروند روزنامه نگار از مهمترین پدیده های نوظهور در این حوزه هستند. پدیده های نوظهور این حوزه، به لحاظ ماهیت و هم چنین دنیای کنونی به هم پیوسته و دارای ارتباطات گسترده، بستر ساز و فضاساز پدیده های نوظهور حوزه های دیگر هستند.
  3. حوزه هنر، معماری و شهرنشینی: این حوزه نیز همواره شاهد پدیده های نوظهور بوده است. در حوزه هنر و معماری ظهور سبک هاب جدید هنری و معماری به عنوان پدیده های نوظهور تلقی می شوند. به عنوان مثال جنبش مینی مالیسم یکی از پدیده های نوظهور بود. توسعه مناطق کلان شهری، یرج سازی و برج نشینی، حاشیه نشینی فزاینده پدیده های نوظهور مهم در حوزه شهرنشینی هستند.
  4. حوزه اقتصاد و تجارت نیز معمولاً شاهد ظهور پدیده های جدید است. بازارهای داخلی نوظهور، بازارهای ادواری هفتگی، واردات خرد کالا و فروش در منازل یا به اصطلاح تجارت چمدانی از چدیده های نوظهور این حوزه هستند.
  5. حوزه بهداشت و پزشکی: این حوزه ها به طور معمول شاهد پدیده های جدید در درمان و تجهیزات و فناوری بهداشتی و پزشکی و بیمارهای جدید بوده است. در این حوزه انواع بیماری های جدید مثل کلرا، سارس و ایدز و برنامه های مانند طرح تحول سلامت و در سطح اجتماعی مسائل بهداشتی و پزشکی شاهد پدیده های چون اهدا و فروش اعضای بدم مانند قرنیه و کلیه و دلالی بدن انسان بودیم. همچنین مصرف برخی داروهای شیمیایی یا گیاهی نیز به یک پدیده نوظهور تبدیل می شود.

هر یک از بیماری های نوپدید با توجه به نوع، وسعت و شدت تهدیدی که ایجاد می کند و جامعه هدف خود ر ا از بین انسان ها، حیوانات، نباتات و یا هر سه انتخاب می کند، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. به طوری که فقط دو قلم از کل موارد نوپدیدی را تشکیل می دهند، ولی بیش از هر نوپدیدی دیگری توجه محافل بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی جهان را به خود جلب نموده اند. بیماری های نوپدید، آن دسته از بیماری های عفونی هستند که بر بروز آنها طی سه دهه گذشته افزوده شده و یا در آیند ه ای نزدیک، رو به افزایش خواهد بود و خود شامل بیماری هایی است که اخیراً در تمام یا گوشه ای از جهان، پدیدار شده و یا در مناطقی که قبلاً وجود نداشته است، حادث گردیده اند. این اصطلاح، همچنین به بیماری هایی که قبلا به آسانی درمان می شد، ولی اخیرا نسبت به دارو های آنتی میکروبیال، مقاوم گردیده اند، نیز اطلاق می گردد که بیش از بیست نوع عامل عفونت زای نوپدید در جهان کشف شده است (حاتمی، 1392).

  1. علوم و فناوری نیز حوزه ای است که پدیده های نوظهوری مثل مدیریت بارش در مراسم عروسی، بیوتروریسم، محصولات تراریخته، ابر دزدی، پایان نامه فروشی، تحقیق فروشی برای دانش آموزان مدارس، فروش صندلی در دانشگاه های پزشکی در دهه اخیر به وجود آمده اند.
  2. در حوزه کشاورزی و صنایع پدیده های جدیدی چون تزریق آب هوشمند یا کم شور به مخازن نفت، استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی، تولید غذاها و مواد غذایی سنتی با استفاده از تکنولوژِی های نو بروز کرده اند.
  3. در حوزه بین المللی قدرت های نوظهور بریکس، شرکت های جند ملیتی نوظهور، بازارهای در حال ظهور، افراط گرایی بین المللی، نظم جدید منطقه ای و جهانی و جنگ های نیابتیاز پدیده های نوظهور هستند.
  4. حوزه صنایع نظامی –دفاعی و مسائل جنگی: جنگ های نیابتی، بیوتروریسم، جنگ هواپیماهای بدون سرنشین، تسلیحات لیزری، جنگ سایبری، ویروس های مخرب اینترنتی و حملات هکرها از پدیده های نوظهور در این حوزه هستند.

 

تجزیه و تحلیل

آثار، آسیب ها و تهدیدات پدیده های نوظهور

مهمترین وجه مشترک پدیده های نوظهور در ابعاد یازدگانه مختلف، امنیت زدایی، عدم اطمینان و اعتماد و نا امنی است که در قرن حاضر، برقراری امنیت و مقابله با نا امنیتی از حوزه نظامی و دفاعی خارج شده و تمام ابعاد زندگی انسانی را فرا گرفته است. پدیده های نوظهور و تهدیدات آنها یکی از مهمترین مسائلی است که امنیت انسانی از فراتر از حوزه دفاعی و نطامی در حوزه های مختلف به یکدیگر پیوند داده است.

آثار، آسیب ها و تهدیدات نوظهور به سطح و ابعاد آنها بستگی دارد. هر چه سطح پدیده ها وسیع تر باشد، پیامدهای زیادی بر جا خواهد گذاشت. به عبارت دیگر، تبعات پدیده های نوظهور در سطح بین المللی و ملی گسترده تر خواهد بود. به لحاظ ابعاد نیز هر چه قدر حوزه مورد نظر جمعیت زیادی را پوشش دهد، آثار و تهدیدات زیادی خواهد داشت. به عنوان مثال یک پدیده نوظهور در حوزه پزشکی و بهداشتی نسبت به یک پدیده نوظهور در حوزه کشاورزی افراد خیلی زیادی را پوشش می دهد و به طور طبیعی آثار و تبعات شدیدتر و زیادی خواهد داشت. همچنین پیامدها و آسیب های نوظهور در حوزه فرهنگی و دینی می تواند اسف بار باشد و چند نسل را تحت تآثیر قرار دهد. با توجه به این که عنوان این مقاله کلی است و صرفاً به پدیده ها و تهدیدات یک حوزه خاصی تعلق ندارد، لذا راهکارهای کلی برخورد و کنترل پدیده های نوظهور را بررسی می کند.

 راهکارهای مدیریت پدیده های نوظهور

در ارتباط با مدیریت و هدایت پدیده های نوظهور به طور کلی سه سناریو مطرح است. تسلیم در برابر پدیده های نوظهور، مقابله با این پدیده ها و تعامل با پدیده های نوظهور. طرفداران سناریو اول راهکار خاصی در مورد پدیده های نوظهور نمی توانند  ارائه کنند، زیرا معتقدند که این پدیده ها به حال خود رها شوند. آنارشیست ها مهمترین طرفداران این سناریو هستند. در مقابل، سناریو دوم به تقابل با پدیده های نوظهور می پردازد، زیرا آن پدیده ها را برای سنن، آداب و رسوم جامعه مخرب و مضر تلقی می کند.، محافظه کاران مهمترین طرفدار این سناریو هستند. راهکار عمده اینها مقابله و مبارزه با پدیده های نوظهور است، هر چند در برخی حوزه ها مثل عفونت ها و بیماری های نوپدید این راهکار مناسب است، اما در بیشتر حوره ها به حوزه های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی این راهکار نمی تواند موفقیت آمیز باشد. اما سناریو سوم به کسانی اختصاص دارد که به قبح ذاتی پدیده های نوظهور اعتقاد ندارند، بلکه آنها را به دیده فرصت یا تهدید می نگرند که می‏توانند مفید یا مضر باشند، لذا معتقدند که بایستی با پدیده‏های نوظهور تعامل کنیم و با شناخت دقیق آنها، راهکار خوب و مناسبی برای مدیریت آنها اتخاذ کنیم. از این رو طرفداران این سناریو برای تعامل با پدیده های نوظهور راهکارهای نیز مطرح می کنند.

الف) مطالعه و بررسی پدیده های نوظهور؛ اولین راهکار پیشنهادی این است که این پدیده ها مطالعه و بررسی شوند تا فرصت ها، تهدیدات و آسیب های آنها استخراج شوند تا با کاهش آسیب هاب آنها از فرصت های احتمالی و متصور آنها بتوان به نحو مطلوب استفاده کرد.

ب) محلی کردن (بومی سازی)؛ دمیت راهکار بومی یا محلی کردن پدیده های نوظهور است. این راهکار در برابر پدیده های نوظهور جهانی و خارجی راهکار مناسبی است. پدیده های نوظهور جهانی نشات گرفته از یک فرهنگ خاص، معمولاً می تواند برای فرهنگ های دیگر مخرب یا مضر باشد. ار این رو با مطالعه و شناخت آنها می توان راه هایی برای محلی کردن و بومی سازی آنها پیدا کرد.

ج) جهانی سازی؛ این راهکار در مورد پیده های نوظهوری است که در سطح جهانی و بین المللی به وجود می آیند و به لحاظ فرهنگی و اجتماعی برای جوامع مشکل ساز نیستند. این گونه پدیده های نوظهور معمولاً در حوزه فناوری و سبک زندگی به وجود می آیند. مورد اول با فرهنگ ها در تضاد نیست، اما مورد دوم معمولاً برای فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها زیان بار است. به عنوان مثال بعد از ورود رادیو به ایران، برخی آن را از مظاهر غربی و شیطان پرستی تویف کردندو هیپ اعتقادی به آن نداشتند و استفاده از رادیو را تقبیح می کردند. اما به مرور زمان همان افراد به استفاده از این دستگاه ارتباطی روی آوردند. از سوی دیگر، پدیده های نوظهور فرهنگی و اجتماعی می توانند بر هم زننده سنت ها و آیین های محلی شوند. یکی از پدیده های نوظهور در سبک زندگی، گرامی داشتن سال نو میلادی و کریسمس توسط مردم غیر مسیحی ایران است. البته شایان ذکر است که بعد دیگر این راهکار این است که سنت های غنی در فرهنگ و تمدن یک ملت را می توان با این راهکار به جهانیان عرضه کرد و یک ارزش و هنجار بومی را جهانی کرد. به عنوان مثال، ایرلندی ها سنت هالوین را تقریباً جهانی کرده اند.

 

 

نتیجه‏گیری

با توجه به اینکه ذات بشری تحول خواه است و پدیده های نوظهور اجتناب ناپذیر هستند، لذا بررسی و مطالعه پدیده های نوظهور و تهدیدات و آثار آنها یک ضرورت است. همچنین نظر به حضور و بروز پدیده های نوظهور و تهدیدات آنها در تمام ابعاد زندگی، بایستی همیشه آمادگی لازم برای مدیریت، کنترل و هدایت پدیده های نوظهور و خطرات آنها باید وجود داشته باشد، زیرا مقابله با این پدیده ها در بدو ظهور و بروز امکان پذیر نیست و زمان بر است. برای مدیریت این پدیده ها و پیامدهای آنها سه راهکار تقابل، تسلیم و تعامل وجود دارد که راهکار تسلیم به هیچ وجود راهکار مناسبی نیست، اما راهکار مقابله برای پدیده های نوظهور و تهدیدات آنها در حوزه های دفاعی، پزشکی و بهداشتی مناسب است. در عین حال، راهکار تعامل برای مدیریت این پدیده ها در اکثر حوزه ها می تواند مناسب باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- Klapwijk, Jacob. 2008. Purpose in the Living World? Creation and Emergent Evolution (Cambridge: Cambridge University Press), 91-4.

- Jacob Klapwijk, “Personal Communication”, April 2013.

- Wagner, Richard E. 2010. “Mind, Society, and Human Action: Time and Knowledge in a Theory of Social Economy”, vol. 29. Oxford: Taylor and Francis.

- Mueller, Paulm. 2013. “The Theory of Interpretive Frameworks: Ceteris Non Paribus”, Quarterly Journal of Austrian Economics, Volume 16, No. 3 (Fall 2013).

- Wilson, Edward. 2012. The Social Conquest of Earth, New York: Liveright Publishing Corporation.

- Cornish, Edward .2003. “the Wild Cords in our Future”, the Futurist, 37: 18-22.

- Mendonca, Sandero, Cubha Miguel, jari Kaivo-oja and Frank Ruff (2004), Wild Cards.

 

 

حاتمی، حسین. 1392. کتاب جامع بهداشت عمومی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
- عیوضی، محمدرحیم. 1394. «پدیده های نوظهور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و نقش آنها در پیشرفت ایران»، کنفرانس الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت.